*Luật sư Phan Thụy Khanh – Phó trưởng Văn phòng Luật sư Phong & Partners, trả lời:

Hiện nay, mặc dù pháp luật đã quy định rõ rằng nam, nữ có đủ điều kiện kết hôn theo quy định của Luật Hôn nhân và gia đình chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn thì không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ giữa vợ và chồng; điều này đồng nghĩa quan hệ hôn nhân chỉ được xác lập khi các bên đã đăng ký kết hôn tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Tuy nhiên, thực tế vẫn tồn tại không ít trường hợp nam nữ lựa chọn sống chung như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn. Hiện tượng này một phần bắt nguồn từ quan niệm cho rằng, chỉ cần tổ chức đám cưới và được gia đình, xã hội thừa nhận là đã đủ, từ đó dẫn đến việc các bên không thực sự chú trọng đến khía cạnh pháp lý của mối quan hệ. Từ đó, khi mối quan hệ phát sinh mâu thuẫn hoặc chấm dứt, câu chuyện không chỉ dừng ở khía cạnh tình cảm, mà còn kéo theo hàng loạt vấn đề pháp lý phức tạp. Đặc biệt, nhiều người rơi vào tình huống hoang mang, không biết liệu việc không đăng ký kết hôn có ảnh hưởng gì đến quyền và nghĩa vụ của bản thân cũng như của đối phương trong mối quan hệ hay không. Câu hỏi đặt ra càng trở nên bức thiết hơn khi giữa hai người có con chung, bởi quyền lợi của đứa trẻ luôn là yếu tố quan trọng hàng đầu cần được bảo vệ. Anh Tuấn có thể tham khảo câu trả lời của Luật sư như dưới đây.

Thứ nhất, quyền nuôi con của nam nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn

Điều 15 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 quy định rõ: “Quyền, nghĩa vụ giữa nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng và con được giải quyết theo quy định của Luật này về quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con.” Như vậy, dù quan hệ hôn nhân giữa hai bên không được pháp luật công nhận do chưa đăng ký kết hôn, thì quyền và nghĩa vụ đối với con chung vẫn được bảo đảm như những cặp vợ chồng hợp pháp. Quy định này không chỉ nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của cả cha và mẹ, mà quan trọng hơn là bảo đảm lợi ích hợp pháp của đứa trẻ – vốn được xem là đối tượng yếu thế, cần được chăm sóc và bảo vệ toàn diện trong xã hội.

Cụ thể, theo Điều 71 của Luật Hôn nhân và gia đình 2014, cha mẹ – không phân biệt tình trạng hôn nhân – có quyền và nghĩa vụ ngang nhau trong việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con chưa thành niên; con đã thành niên nhưng mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động, không có tài sản để tự nuôi mình.

Như vậy, anh Tuấn vẫn có quyền yêu cầu được trực tiếp nuôi dưỡng con chung ngay cả khi cả hai không đăng ký kết hôn.

Thứ hai, thủ tục giành quyền nuôi con đối với vợ chồng không đăng ký kết hôn

Căn cứ khoản 7 Điều 28 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, anh Tuấn có quyền khởi kiện đến Tòa án nơi chị M. cư trú hoặc làm việc để yêu cầu giải quyết tranh chấp về nuôi con của nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn.

Hồ sơ cần nộp bao gồm:

Đơn khởi kiện

Tài liệu chứng minh thời kỳ chung sống với nhau như vợ chồng: Lời khai của người làm chứng, tài liệu chứng minh cả hai cùng đăng ký tạm trú chung tại 1 địa chỉ, hợp đồng thuê nhà chung, hình ảnh đám cưới, tài sản đứng tên anh Tuấn và chị M, v.v…

Tài liệu chứng minh con chung: giấy khai sinh, giấy xét nghiệm ADN…

Tài liệu chứng minh tư cách đương sự: CCCD, hộ chiếu

Anh Tuấn có thể nộp hồ sơ khởi kiện trực tiếp tại Tòa án hoặc thông qua đường bưu điện. Khi hồ sơ được tiếp nhận và xác định là đầy đủ, hợp lệ, Tòa án sẽ thông báo về nghĩa vụ nộp tiền tạm ứng án phí. Sau khi anh Tuấn nộp biên lai thu tiền tạm ứng án phí, Tòa án sẽ ban hành quyết định thụ lý vụ án.

Theo quy định, thời hạn chuẩn bị xét xử là 4 tháng kể từ ngày thụ lý. Đối với những vụ án có tính chất phức tạp hoặc có trở ngại khách quan, thời hạn này có thể được gia hạn thêm nhưng không quá 2 tháng. Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử, Tòa án sẽ tiến hành các hoạt động tố tụng như: thu thập và xác minh chứng cứ, làm rõ các tình tiết khách quan của vụ việc, đồng thời tổ chức phiên họp kiểm tra việc giao nộp, tiếp cận, công khai chứng cứ và hòa giải giữa các bên… Sau thời hạn trên, nếu anh Tuấn và chị M. không đạt được thỏa thuận, vụ việc không thuộc trường hợp tạm đình chỉ hoặc đình chỉ thì Tòa án sẽ ra quyết định đưa vụ án ra xét xử.

Theo quy định tại Điều 9 Luật Hôn nhân và gia đình 2014, hôn nhân chỉ được pháp luật công nhận khi đã được đăng ký tại cơ quan có thẩm quyền. Điều này có nghĩa là việc nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn sẽ không được coi là quan hệ vợ chồng hợp pháp. Vì vậy, khi giải quyết, Tòa án sẽ tuyên bố “không công nhận quan hệ vợ chồng” giữa hai bên làm cơ sở xem xét và quyết định các vấn đề về con chung theo yêu cầu của đương sự.

Thứ ba, các căn cứ quan trọng để giành quyền nuôi con khi không đăng ý kết hôn

Như đã đề cập ở phần đầu bài viết, quyền và nghĩa vụ chăm nom, nuôi nưỡng và giáo dục con chung trong trường hợp này được pháp luật bảo vệ đầy đủ như trường hợp cha mẹ có đăng ký kết hôn. Do đó, để được Tòa án giao quyền trực tiếp nuôi con, anh Tuấn có nghĩa vụ chứng minh mình có đủ điều kiện, khả năng để bảo đảm quyền lợi mọi mặt của con - căn cứ để Tòa án đưa ra quyết định về người trực tiếp nuôi dưỡng con chung. Cụ thể:

Điều kiện về vật chất: Có nghề nghiệp, thu nhập và nơi ở ổn định, bảo đảm đáp ứng nhu cầu thiết yếu và lâu dài của con về ăn ở, học tập và chăm sóc y tế…

Nhóm tài liệu chứng minh có thể bao gồm: Hợp đồng lao động, bảng lương, sao kê tài khoản ngân hàng, giấy chứng nhận quyền sở hữu tài sản…

Điều kiện về tinh thần: Có khả năng dành thời gian quan tâm, chăm sóc và nuôi dưỡng con phù hợp với độ tuổi, giới tính, đặc điểm tâm sinh lý; mức độ gắn bó tình cảm giữa cha và con.

Nhóm tài liệu chứng minh có thể bao gồm: Tài liệu khám bệnh có tên người đưa con đi khám, văn bản xác nhận quá trình chăm sóc con của người thân/ giáo viên/ hàng xóm, tài liệu chứng minh công việc có tính chất linh hoạt và dễ sắp xếp thời gian, sự hỗ trợ từ gia đình trong việc trông nom con…

Điều kiện về môi trường sống: Có khả năng tạo lập cho con một môi trường sống an toàn, lành mạnh, ổn định, thuận lợi cho sự phát triển toàn diện về thể chất và tinh thần.

Nhóm tài liệu chứng minh có thể bao gồm: Hình ảnh nơi ở hiện tại đảm bảo các điều kiện cơ bản (diện tích, vệ sinh, ánh sáng…), văn bản xác nhận của hàng xóm, cơ quan địa phương về an ninh khu vực, hình ảnh về tiện ích xung quanh nơi ở (trường học, thư viện, bệnh viện, khu vui chơi giải trí…)

Khả năng nuôi dạy con: Có phẩm chất đạo đức, trình độ nhận thức, kiến thức và kỹ năng nuôi dưỡng, giáo dục con.

Nhóm tài liệu chứng minh có thể bao gồm: Bằng cấp chứng minh trình độ học vấn và kỹ năng, lý lịch tư pháp, văn bản xác nhận của hàng xóm…

Ngoài ra, do con chung của anh Tuấn và chị M. đã trên 7 tuổi, Tòa án sẽ ghi nhận thêm nguyện vọng của con trong quá trình ra phán quyết. Tuy nhiên, yếu tố này không mang tính chất quyết định, mà được cân nhắc trong mối quan hệ với các điều kiện thực tế của cha, mẹ. Trong trường hợp nguyện vọng của con không bảo đảm nguyên tắc “căn cứ quyền lợi mọi mặt của con”, Tòa án vẫn có thể ra quyết định khác với mong muốn của con. Nói cách khác, ý kiến của con là một trong các yếu tố quan trọng để xem xét, nhưng phán quyết cuối cùng vẫn dựa trên đánh giá tổng thể về khả năng nuôi dưỡng và giáo dục của cha, mẹ.

Có thể thấy, liên quan đến quyền trực tiếp nuôi con của nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn, một bên vẫn có quyền yêu cầu Tòa án giao con cho mình trực tiếp nuôi dưỡng nếu có đủ căn cứ chứng minh rằng mình có khả năng bảo đảm tốt hơn quyền lợi mọi mặt của con. Khi đó, Tòa án sẽ cân nhắc toàn diện các yếu tố vật chất, tinh thần và nguyện vọng của con để đưa ra phán quyết cuối cùng nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp, chính đáng cho cả cha mẹ và con.

Chuyên mục này có sự hợp tác về chuyên môn của Văn phòng Luật sư Phong & Partners. Đường dây nóng hỗ trợ tư vấn: 0236.3822678 - 0905.102425